معرفی قدیمی‌ ترین بناهای تاریخی آجری در ایران

قدیمی ترین بناهای تاریخی آجری ایران را می شناسید؟ بناهای تاریخی آجری در ایران بسیار فراوان است که هر کدام به برهه ای از زمان گره می خورند. طراحی این بناها با ویژگی های فوق العاده ای مانند گنبدها، ایوان ها و ورودی های باشکونه آمیخته است و منطق ریاضی و عرفانی گوشه و کنار بناها به چشم می خورد.

این سبک طراحی هنوز هم طرفداران خودش را دارد و برای پیاده سازی آن سبک های مختلفی از آجرها ساخته شده است. آجر شاموتی، لفتون و … از نمونه های بازر آجرنماهاست که در نمای ساختمان مختلف چیدمان آن ها را مشاهده می کنیم. در حالی که برای قدیمی ترین بناهای تاریخی آجری ایران چنین تنوعی در انتخاب آجر وجود نداشته است، اما باز هم طراحان قهار ایرانی هنرنمایی زبانزدی را به جهانیان ثابت کردند.

از آجر نما استفاده کنیم یا سنگ نما؟

سنگ و آجر هر به عنوان اولین و بهترین ایده برای طراحی نما انتخاب می شوند که هر کدام دارای مزایا و معایب خاصی هستند. امروزه انواع آجر برای پوشش ساختمان روی کار آمده و تنوع در رنگ بندی حق انتخاب گسترده ای را در اختیار طراحان قرار داده است. یکی از مدرن و جدیدترین آجرهای نما، آجر نسوز است که از خاک چینی و نسوز ساخته می شود و دوام بالایی در برابر حرارت دارد.

نمای سنگی نیز زیبایی بی نظیری به نما می بخشد و در برابر آتش سوزی مقاومت بالایی دارد. امروزه از این متریال برای طراحی ساختمان های امروزی و مدرن بسیار استفاده می کنند و اجرای آن بسیار وسوسه انگیز است.  اما اگر بخواهیم بگوییم کدام یک بهتر است، دوام و ماندگاری آجر نما نسبت به سنگ بالاتر است و در صورت انتخاب آجر نماهای باکیفیت مانند آجر شیل یا آجر شاموتی و … زیبایی ظاهر ساختمان را در تغییرات آب و هوایی حفظ می کنید.

1.مسجد شیخ لطف الله در میدان نقش جهان

یکی از خاص ترین بناهای تاریخی که به ذهن می رسد، مسجد شیخ لطف الله است. این مسجد در میدان نقش جهان بنا شده که ساخت آن به دوره صفویان برمی گردد. معمار خوشنام این سازه نیز استاد محمد رضا اصفهانی است که با هنرنمایی اش این مسجد را به عنوان زیباترین گنبد جهانی به دنیا معرفی کرد.

نام گذار این مسجداز نام شیخ لطف الله گرفته شده است. این شیخ یکی از بزرگ ترین علمای شیعه اهل لبنان بوده است که به دستور شاه عباس صفوی اولین نماز جمعه مسجد توسط ایشان به اقامه در آمد.

جالب است بدانید طراحی این بنا به حدی چشمگیر بود که بعد از چندین سال میدان آزادی تهران الهام گرفته از آن ساخته شد. دستور ساخت مسجد شیخ لطف الله توسط شاه عباس صادر شد که به مدت 18 سال طول کشید. تنها برای شاه عباس و خانواده او می توانستند در مسجد حضور داشته باشند و مردم عادی حق ورود به آن نداشتند.

2.برج مهماندوست دامغان

برج مهماندوست واقع در شهر دامغان و در جنوب روستای مهمان دوست است که از بناهای آجر قدیمی کشورمان شناخته می شود. این سازه مختص دوران سلجوقیان است که با ارتفاع نزدیک به 15 متر بنا شده و ظاهری شبیه به برج دارد. در قسمت بالایی آن سه ردیف مقرنس کاری و کتیبه ای به چشم می خورد که داخل آن تاریخ بنا حک شده است. این برج شباهت زیادی با برج طغرل شهر ری دارد، به همین خاطر خیلی ها آن را با نام برج طغرل دامغان می شناسند.

اگر تصمیم به خرید آجر دارید و دوست دارید از آجر برای طراحی نما بخش های مختلف خانه استفاده کنید، حتما ویژگی های آجرها را بررسی و براساس شرایط محیطی، نوع سازه و آب و هوای منطقه تان مناسب ترین آجر را خریداری کنید.

3.گنبد سلطانیه زنجان

گنبد سلطانیه یکی از مکان های باارزش قدیمی است که آرامگاه سلطان محمد خدابنده زمان ایلخانیان داخل آن قرار دارد. این بنا ارتفاع سوم گنبدهای قدیمی در جهان را به خودش اختصاص داده است که با ارتفاع 48.5 و دهانه 25.5 به دستور سلطان محمد خدابنده ساخته شد.

یکی از اظهاراتی که در مورد این بنا وجود دارد این است که هدف اصلی ساخت آن انتقال پیکر حضرت علی از نجف به سلطانیه بوده است. اما این هدف محقق نشد و طبق وصیت الجایتو این مکان به آرامگاه او تبدیل شد. این بنا دارای 110 پله است که با نام حضرت علی به زبان ابجد همخوانی دارد و ارادت قبلی سلطان محمد به امام علی را نشان می دهد.

کل این بنا با آجر ساخته شده است و به سه قسمت تربت خانه، گنبد خانه و سردابه تقسیم می شود. گنبد اصلی آن نیز از آجر است که با روکش فیروزه پوشانده شده است. معماری آجری گنبد سلطانیه فوق العاده و به عنوان نخستین گنبد دو پوششی دنیا رونمایی شده است.

4.مسجد نصیر الملک شیراز

مسجد نصیر الملک شیراز یکی از باشکوه ترین بناهای آجر قدیمی ایران است که با هنرهای دیرینه ایرانی مانند کاشی کاری و مقرنس کاری تزیین شده است. داخل این مسجد از شیشه های رنگی برای پنجره ها استفاده کردند، به همین خاطر، به نام مسجد صورتی شهرت دارد. همچنین سردر آن کاشی های هفت رنگ و طراحی های خاص مانند گل های رز و نیلوفر به چشم می خورد.

5.ارگ کرمان

قطعه ارگ یا راین کرمان، قطعه ای خشتی شبیه به ارگ بم است که از المان های معماری مختلفی ساخته شده است. این سازه در برابر عوامل خارجی و بلاهای طبیعی بسیار خوب حفظ شده است و ساخت آن به دوران ساسانیان بر می گردد. مساخت داخلی ارگ حدود 20000 مترمربع است و از محله های مختلف عمومی و اشرافی تشکیل شده است.

یکی از رایج ترین آجرها برای ساخت بنا، آجر لفتون است که از خاک رس یا شیل ساخته می شود و روی آن سوراخ های مختلفی به چشم می خورد. این آجر در رنگ بندی های مخلتفی تهیه می شود و ابعاد آن نیز قابل تغییر است.

6.برج قابوس در گنبد کاووس

این برج به عنوان بلندترین برج ایران شناخته می شود که در شهر گنبد کاووس گلستان بنا شده است. این گنبد روی تپه قرار دارد و حدود 70 متر دارای ارتفاع است. ساخت آن مربوط به دوره آل زیار است که سبک مشابه معماری رازی دارد.

نام دیگر برج قابوس میل گنبد است.

7. گنبد سرخ مراغه

یکی دیگر از بناهای بسیار قدیمی و ماندگار، گنبد سرخ مراغه است که بیش از 800 سال سن دارد. روی جداره های آن شکافت هایی برای گذشت نور تعبیه شده و در اطراف آن مجسمه های شکسته به چشم می خورد. ظرافت خاصی در طراحی این بنا وجود دارد که هنر آجر تراشی را به نمایش می گذارد. هنر آجر تراشی از قرن 5 در کشورمان حضور داشت که به خاطر سختی اجرا، دیگر کشورها به ندرت از آن استفاده می کرد.

کلام آخر

با معرفی قدیمی ترین بناهای تاریخی آجری در ایران به این نتیجه می رسیم که بناهای آجر از گذشته های دور در معماری کشورمان حضور داشته است و هرگز قدیمی نمی شود. مخصوصا این روزها که شاهد ساخت انواع آجرنما هستیم و ویژگی های مختلف برای آن ها تعریف می شود.